Onlangs had ik een interview met voormalig gevangenisdirecteur Frans Douw. Tijdens dit gesprek wees hij mij op het programma Hel of Hotel van de EO. Nog diezelfde avond zat ik geboeid te kijken. Het betreft een experiment waar zes bekende Nederlanders aan mee hebben gedaan, namelijk Dennis Weening, Joost Eerdmans, Mark Baanders, Hugo Kennis, Ayoub Louihrani en Jay Francis. Zij werden in een leegstaande gevangenis opgesloten met een groep gerehabiliteerde ex-gedetineerden, om zo te ervaren hoe dat echt is. Wat meteen opviel is hun zeer uitgesproken mening over het gevangeniswezen, waardoor ik al bij voorbaat zat te grinniken. Wacht maar af, dacht ik iedere keer.

Het moet gezegd worden: de EO heeft een integere en pakkende serie neergezet. In zes afleveringen zie je hoe de BN’ers zich staande proberen te houden. Om het experiment te laten slagen, moeten de andere deelnemers zich net zo gedragen als tijdens detentie om zo een eerlijk en rauw beeld te geven van het gevangeniswezen. Daar zijn ze mijns inziens zeker in geslaagd, al is het voor de BN’ers natuurlijk niet echt. Zij weten dat ze uiteindelijk na een paar uur weer naar buiten mogen. Toch had deze korte nagebootste opsluiting al de nodige impact. Lichte paniekaanvallen, tranen en angst; het kwam allemaal in korte tijd aan bod.

Hoe goed dit ook laat zien hoe het eraan toegaat in een gevangenis, wat de meeste impact op mij heeft gemaakt is de groep ex-gedetineerden. Waar de BN’ers er nog een soort showelement aan geven, zijn het de mannen die een verhaal te vertellen hebben. Ze laten goed zien waar criminaliteit ontstaat en hoe moeilijk het is om uit deze wereld te ontsnappen. Ze zijn eerlijk en nietsontziend, sparen zichzelf niet en praten open over wat zij allemaal in hun leven hebben meegemaakt. De verhalen maken stuk voor stuk een diepe indruk. Ook op de BN’ers, die gaandeweg hun mening ietsje bijstellen.

Toch ontstaat er hier en daar in eerste instantie onbegrip door de uitgesproken meningen. Een goed voorbeeld is de verhitte discussie die ontstaat tussen Joost Eerdmans van Ja21 en Yassine Radi Hemdi. Eerdmans is een felle voorstander van hoge straffen en hij is ervan overtuigd dat deze mensen hun kansen niet grijpen, terwijl iedereen in Nederland een kans heeft. Dat schiet totaal verkeerd bij Yassine. Hij stond ooit in de Top 600 en hij weet als geen ander hoe het mis kan gaan in de vroege jeugd. Inmiddels is hij jeugdwerker en gemotiveerd spreker. Hij zet zich nu letterlijk dag en nacht voor deze jongeren in, om ze te bereiken en hulp te bieden waar nodig. Hulp, die ze van de overheid niet krijgen, want ze groeien vaak op in zware armoede en zonder begeleiding en sturing vanuit huis en hun omgeving, waardoor ze geen geborgen en goede basis kunnen leggen.

Het zijn juist deze gesprekken en discussies die ogen kunnen openen. Want hoe hard de overheid ook hamert op veiligheid voor de samenleving, ze pakken het niet bij de wortels aan. De oorzaak en het waarom deze jongeren deze weg kiezen, wordt niet gezien, zowel door de overheid als door de media, waardoor mensen een vertekend beeld hebben van de werkelijkheid. Terwijl als je daar op inzet, en dat echt aanpakt, je ook niet de gevolgen hoeft aan te pakken. Momenteel maken we het juist moeilijker, door hoge straffen en daarna weinig kansen te geven. Want de weg naar recidive is kort en makkelijk gemaakt. Veel mensen die net uit de gevangenis komen zijn hun huis kwijt, hun baan en in bepaalde gevallen ook hun familie. Ze hebben niets meer, alleen maar schulden. Er is maar weinig hulp te vinden.

Een groot deel van de mannen die mee hebben gedaan aan het experiment zetten zich daar tegenwoordig wel voor in. Ze zijn daar zeker niet de enige in. Er zijn meerdere organisaties en stichtingen die zich op dit aspect richten, en een deel geeft inmiddels lezingen of spreekt in bijvoorbeeld buurthuizen of op scholen. Een goede ontwikkeling, maar we zijn er nog lang niet. Het nadeel is dat veel mensen geen weet hebben van deze initiatieven en de beeldvorming op dezelfde weg blijft doorgaan. Mede daarom juich ik programma’s als Hel of Hotel toe.

Hel of Hotel is te zien via bijvoorbeeld NPO Start. Op 18 maart komt er een vervolgaflevering: de reünie, waarin te zien is hoe het nu met de deelnemers gaat.