Ze had het al een paar keer geprobeerd. Een nachtje bij haar zus, een keertje niet opnemen. Ze probeerde een grens te trekken. En elke keer volgde de straf: woede, smeekbedes, beschuldigingen. Hij hield zogenaamd van haar, tot ze nee zei. Een paar dagen later was ze dood.

In Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw vermoord. In zes van de tien gevallen is de dader haar (ex-)partner. In 2024 begon het Openbaar Ministerie deze moorden voor het eerst te registreren als femicide. Het ging om 24 moord- en doodslagzaken, en 49 pogingen daartoe. Toch waarschuwen experts dat dit slechts het topje van de ijsberg is. Moorden met een gendergerelateerd motief blijven vaak buiten beeld. Nederland staat daarmee bovenaan de Europese ranglijst van femicide, een positie waar niets eervols aan is. Daarmee is Nederland het gevaarlijkste land van Europa om een vrouw te zijn, als het op deze vorm van moord aankomt.
In dit artikel richt ik me op de vorm van femicide die het meest voorkomt: de dodelijke afloop van controle, vernedering en ongeloof binnen een intieme relatie. Want voordat het zover is, heerst de schijn van rust, terwijl de werkelijkheid juist het tegenovergestelde laat zien.

De anatomie van dodelijke manipulatie
Volgens criminoloog Monckton Smith bestaat er een sterke kans op femicide wanneer er sprake is van huiselijk geweld, dwangcontrole of stalking. Maar wat maakt deze vorm van controle zo dodelijk effectief?
Het begint altijd met charme. De man die later een moordenaar blijkt, presenteert zich aanvankelijk als de perfecte partner. Hij is attent, liefdevol en begripvol. Een lot uit de loterij. Deze fase, door experts ‘love bombing’ genoemd, is cruciaal: het creëert een emotionele band die later als wapen wordt gebruikt.
Dwangcontrole is een strategische vorm van voortdurende psychologische en emotionele mishandeling gebaseerd op macht, controle, manipulatie en onderdrukking. Het is een proces dat zo geleidelijk verloopt dat het slachtoffer vaak niet doorheeft wat er gebeurt. De vrijheden verdwijnen stukje bij beetje. Eerst mag ze bepaalde vrienden niet meer zien, dan wordt haar kleding bekritiseerd, vervolgens wordt haar contact met familie beperkt.
Vaak wordt gedacht aan dwangcontrole als een stille vorm van mishandeling, een gedragspatroon dat door de ene partner tegen de andere wordt gebruikt om te beïnvloeden hoe zij zich gedraagt. Het doel is altijd hetzelfde: totale controle over het slachtoffer, compleet met isolatie van vrienden en familie.

Gaslighting: het wapen van verwarring
Een van de meest verwoestende technieken is gaslighting – het systematisch ondermijnen van iemands waarneming van de werkelijkheid. De manipulator draait feiten om, ontkent gebeurtenissen die wel hebben plaatsgevonden, en beschuldigt zijn slachtoffer ervan “gek” of “overgevoelig” te zijn.
De psychologische tol van narcistisch misbruik en dwangcontrole is immens. Slachtoffers ervaren vaak gevoelens van waardeloosheid, schaamte, angst en depressie. Hun gevoel van eigenwaarde wordt geleidelijk afgebroken naarmate ze de manipulatieve boodschappen van de misbruiker internaliseren.
Gaslighting heeft een fataal neveneffect: het maakt het slachtoffer ongeloofwaardig in de ogen van anderen. Wie twijfelt aan haar eigen waarneming, wie onzeker is geworden over wat wel en niet waar is, kan moeilijk een coherent verhaal vertellen aan politie, rechters of hulpverleners.

De sluipende vernietiging: wanneer liefde een wapen wordt
Niet elke manipulatieve relatie wordt gekenmerkt door fysiek geweld. Dat is een misvatting die vaak gemaakt wordt. Bij femicide gaat het vaak vooral om dwang en controle. Maar de emotionele vernietiging kan even dodelijk zijn. De meest geniepige vorm van mishandeling komt vermomd als overvloed aan liefde. Hij belt tien keer per dag “omdat hij haar mist”, hij wil elke avond samen zijn “omdat ze zo bijzonder is”, hij geeft overdreven dure cadeaus “omdat ze het waard is”. Voor de buitenwereld lijkt hij de perfecte partner.
Maar langzaam bekruipt haar een benauwd gevoel. Ze durft niet meer spontaan naar de sportschool, want dan belt hij boos waar ze blijft. Ze zegt afspraken met vriendinnen af, want zijn teleurstelling is ondraaglijk. Ze kiest andere kleren, want zijn opmerkingen over haar “aandachttrekkende” outfit blijven hangen. Ze past haar mening aan, want zijn uitleg waarom ze het fout heeft is zo overtuigend.
Vaak realiseert ze zelf niet eens wat er gebeurt. Het voelt als liefde, intense, allesomvattende liefde. Pas wanneer ze voorzichtig probeert wat ruimte te creëren, zoals een avondje met vriendinnen, een weekend bij haar zus of een cursus die haar interesseert, toont hij zijn ware gezicht. Dan begint de jaloezie. Dan komen de beschuldigingen. Dan wordt duidelijk dat zijn “liefde” in werkelijkheid bezitsdrang was.
“Waarom heb je me niet verteld dat je naar je zus zou gaan?” wordt “Je liegt tegen me.” “Ik mis je als je er niet bent” wordt “Je bent egoïstisch.” “Ik hou zoveel van je” wordt “Na alles wat ik voor je doe, verraad je me zo.” De vrouw die dacht dat ze bemind werd, ontdekt dat ze gevangen zat. En tegen de tijd dat ze dat doorheeft, is haar zelfvertrouwen vaak al zo ondermijnd dat ontsnappen bijna onmogelijk lijkt.

De charmante moordenaar: waarom niemand het ziet aankomen
Hier ligt de kern van het probleem. De man die thuis zijn partner terroriseert, is naar buiten toe vaak charmant, behulpzaam en ogenschijnlijk redelijk. Hij is welbespraakt, beheerst de kunst van het overtuigen, toont begrip voor “de problemen van zijn ex of partner”, en weet zich perfect te presenteren als het echte slachtoffer.
Narcistisch misbruik is vaak bedekt, waardoor de meest voorkomende waarschuwingstekens moeilijk te herkennen zijn. De buitenwereld ziet alleen de charmante façade, niet de controledrang die zich thuis afspeelt.
Deze dualiteit maakt het voor slachtoffers bijna onmogelijk om hulp te krijgen. Wie gelooft de nerveuze, geëmotioneerde vrouw die beschuldigd wordt van “vervreemding” door haar kalme, redelijke ex-partner? Wie neemt haar serieus als zij spreekt over manipulatie, terwijl hij zo begripvol lijkt? In extreme gevallen wordt de vrouw gedwongen opgenomen of krijgt zij gedwongen hulp opgelegd, omdat het systeem haar als de veroorzaker van de problemen ziet.

Institutionele blindheid: waarom het systeem faalt
Ons rechtssysteem en onze hulpverlening zijn niet toegerust op deze subtiele vorm van psychologische oorlogvoering. Rechters zoeken naar concrete bewijzen, politieagenten willen fysiek geweld zien, hulpverleners focussen op zichtbare problemen.
Het model van dwangcontrole biedt een nieuwe manier om partnergeweld te onderzoeken, voorbij het ietwat beperkte kader van huiselijk geweld, dat zich uitsluitend richt op fysiek geweld. Maar deze nieuwe inzichten hebben onze instituties nog niet volledig bereikt.
Het resultaat is dat vrouwen keer op keer niet geloofd worden. Hun verhalen worden afgedaan als “emotioneel”, hun angsten als “overdreven”, hun waarschuwingen als “wraakzuchtig”. Ondertussen speelt de manipulator zijn rol van bezorgde ex-partner met overtuigende precisie.

Historische wortels van ongeloof
Deze institutionele blindheid heeft diepe historische wortels. Eeuwenlang werden vrouwen gezien als emotioneel instabiel, onbetrouwbaar, en geneigd tot hysterie. Van echte gelijkwaardigheid is nog geen sprake. Nederland zakte in 2025 naar de 43ste plaats op de wereldwijde emancipatielijst, een daling van 15 plaatsen. Deze vooroordelen leven niet alleen voort in onze collectieve onderbewustzijn, maar manifesteren zich nog steeds in onze instituties. Vrouwen die beschuldigen worden nog altijd kritischer bekeken dan mannen die ontkennen. Hun motieven worden vaker in twijfel getrokken, hun getuigenissen vaker gerelativeerd. Deze gender bias werkt als een vergrootglas voor de manipulaties van charmante psychopaten of narcisten.

De escalatie naar geweld
Voor de manipulator is het verlies van controle ondraaglijk. Hij heeft vaak jarenlang elk aspect van haar leven gedicteerd, van haar dagelijkse routine tot haar sociale contacten. Wanneer zij durft te vertrekken, verliest hij niet alleen zijn slachtoffer, maar ook zijn identiteit als controleur. Dit kan leiden tot een explosieve woede die zich richt op één doel: haar definitief tot zwijgen brengen.
Macht-controle moordenaars krijgen bevrediging door macht over hun slachtoffer te hebben. Wanneer die controle dreigt weg te vallen door een scheiding, een nieuwe relatie van het slachtoffer, of simpelweg door groeiende weerstand, escaleert de situatie vaak naar fysiek geweld.
De vrouw die eindelijk de moed heeft om weg te gaan, wat veel moeilijker is dan vaak gedacht, bevindt zich juist dan in het grootste gevaar. De periode rond een scheiding is statistisch gezien het risicovolst voor femicide. Maar ook dan wordt haar angst vaak weggewuifd als “overdreven” of “manipulatief”.

Signalen herkennen: een kwestie van leven en dood
Veel voorkomende waarschuwingssignalen zijn: je voelt je vaak misleid of onder druk gezet om dingen te doen; het lijkt alsof je niets goed kunt doen; ze geven je een schuldgevoel en maken het onmogelijk om nee te zeggen; ze draaien vaak de waarheid om; ze isoleren je van familie en vrienden.
Maar het herkennen van deze signalen is niet genoeg. We moeten als samenleving leren om vrouwen te geloven wanneer zij deze signalen melden. We moeten begrijpen dat de charmante man die zich als slachtoffer presenteert, wel eens de werkelijke bedreiging zou kunnen zijn.

Een pleidooi voor verandering
De discussie over femicide is nog grotendeels gebaseerd op casestudies, aldus professor Marieke Liem. Het is tijd om van anekdotisch bewijs naar systematisch onderzoek en structurele verandering te gaan.
Dit betekent training voor professionals om psychologische manipulatie te herkennen. Dit betekent rechtbanken die begrijpen dat emotionele mishandeling net zo verwoestend kan zijn als fysiek geweld. Dit betekent een cultuur waarin vrouwen die hulp zoeken, worden geloofd in plaats van gewantrouwd.
Bovenal betekent dit erkenning dat femicide zelden uit het niets komt. Het is het eindpunt van een lang proces van systematische controle en manipulatie. Een proces dat vaak zichtbaar is voor wie weet waar te kijken en bereid is om te luisteren naar vrouwen die waarschuwen.
De cijfers liegen niet: elke acht dagen sterft er een vrouw. Maar achter elke statistiek schuilt een verhaal van niet-geloofde waarschuwingen, van charme die als wapen werd gebruikt en van een systeem dat faalde om te zien wat zich voor hun ogen afspeelde.
Het is tijd om dit te veranderen. Het is letterlijk een kwestie van leven en dood.

Herken jij jezelf in dit artikel? Neem dan, als je hulp zoekt, contact op met Stichting Het Vergeten Zelf. Zij bieden op zeer laagdrempelige wijze allerlei soorten hulpverlening. Ga voor meer informatie naar: https://verdwenenzelf.org/