© Mynzman

Mijn brein werkt eigenlijk altijd te hard. Het is creatief en nieuwsgierig, wat vooral handig is bij het bedenken van oplossingen. Geef me een probleem en ik kom altijd wel ergens op. Of het werkt is een tweede, maar dat mag de pret niet drukken. Die creativiteit heeft ook een keerzijde. Als iemand vijf minuten te laat is, heeft mijn hoofd al drie scenario’s doorlopen waarin ik emotioneel afscheid neem. Dramatisch? Misschien. Menselijk? Absoluut.

Die werkwijze van ons brein fascineert me mateloos. Waarom denken we zoals we denken? Waarom zijn we vaak zo rotsvast overtuigd van ons eigen gelijk? En wat gebeurt er eigenlijk als die overtuiging op losse schroeven komt te staan?

Elke avond kruip ik met die vragen mijn bed in, luisterend naar een podcast. Momenteel ben ik verslaafd aan Complotcast. Niet omdat ik geloof dat Bill Gates chips in vaccins stopt of dat de maan een hologram is, integendeel. Maar wel omdat de gasten met zoveel passie, vuur en oprechte overtuiging vertellen hoe ze tot hun waarheid zijn gekomen. En dat vind ik ronduit fascinerend.

Wappies of waarheidszoekers?
Complotdenkers worden vaak weggezet als wappies, als de moderne dorpsgek die je vooral moet laten uitrazen terwijl je met je ogen rolt. Maar als ik naar ze luister, hoor ik vooral mensen die – net als wij allemaal – op zoek zijn naar antwoorden. Mensen die patronen zien, verbanden leggen en zich afvragen of wat we als ‘officiële waarheid’ krijgen voorgeschoteld wel het hele verhaal is.

Zijn sommige theorieën absurd? Jazeker. Maar de drijfveer erachter – die honger naar begrijpen, die weigering om klakkeloos te accepteren – herken ik maar al te goed. We zijn allemaal een beetje complotdenker, als je het mij vraagt. Alleen verschillen onze complotten. De een gelooft in een holle aarde, de ander in een geheime agenda van Big Pharma, en weer een ander is ervan overtuigd dat hun buurman expres altijd parkeert waar het niet mag.

De holle aarde: een gat in onze logica
Een van de theorieën die me recent fascineerde, was die van de holle aarde. De platte aarde kennen we inmiddels allemaal wel, maar dit gaat een stapje verder. Of moet ik zeggen: een laag verder? Volgens aanhangers van deze theorie is onze planeet van binnen hol, met op de noord- en zuidpool gaten die toegang geven tot een andere wereld. Niet zomaar een andere wereld, overigens: je kunt er alleen naar binnen als je intenties zuiver zijn. Een soort VIP-portaal voor spiritueel ontwikkelden, als het ware.

De theorie gaat verder dan alleen gaten in de polen. Volgens aanhangers zou de binnenwereld een eigen zon hebben, een eigen ecosysteem, en mogelijk zelfs een eigen beschaving. Sommigen beweren dat daar een geavanceerd ras leeft dat ons al millennia observeert. Er zijn verhalen over nazi-expedities naar Antarctica, over geheime militaire bases, over admiraal Richard Byrd die tijdens een vlucht over de Noordpool plots een groen paradijs zou hebben aanschouwd. Wetenschappelijk gezien klopt er natuurlijk niks van – de zwaartekracht alleen al zou zo’n structuur onmogelijk maken – maar dat doet niets af aan de overtuiging van gelovigen.

Mount Shasta: waar sceptici beginnen met twijfelen
Het wonderlijke is: deze ideeën zijn niet nieuw. Jaarlijks trekken duizenden mensen naar Mount Shasta, een imposante vulkaan in Californië, waar volgens de lokale legende een portaal naar een andere dimensie in de berg verscholen ligt. Daar zouden de Lemuriërs wonen – nazaten van het verzonken continent Lemurië, een soort Atlantis van de Stille Oceaan. Deze wezens zouden in een netwerk van kristallen grotten onder de berg leven en af en toe, op heldere nachten, als lichtbollen boven de toppen zweven.

Klinkt volslagen gestoord? Wacht even met je oordeel. Want zelfs de meest sceptische bezoekers, waaronder kritische journalisten die erheen gingen om de ‘waanzin’ te ontmaskeren, komen terug met verhalen over een bijzondere energie op die plek. Ze voelen iets. Ze veranderen. De spot verdwijnt uit hun ogen en maakt plaats voor… twijfel? Verwondering? Een barst in hun eigen overtuiging? Ze zijn hoe dan ook een stuk minder overtuigd van hun gelijk als ze deze plek weer verlaten.

De kracht van massadenken (of toch niet?)
Is dit massadenken? Word je gewoon meegesleurd in de collectieve verwachting, waardoor je brein signalen oppikt die er misschien helemaal niet zijn? Onze hersenen zijn tenslotte meesters in het zien van wat we willen zien. We zijn allemaal gevoelig voor confirmation bias. Alles wat ons wereldbeeld bevestigt, omarmen we gretig. Alles wat het tegenspreekt, wuiven we nonchalant weg als ruis.

Maar hier komt de hamvraag: hoe verklaar je dan dat iemand die juist daar komt om het tegendeel te bewijzen, gewapend met scepticisme en een missie om te debunken, niks meer heeft om weg te wuiven? Waarom verdwijnt hun zekerheid? Wat gebeurt er op zo’n plek dat zelfs de meest rationele geest wankelt?

Misschien is het inderdaad de kracht van groepsdenken, van sfeer, van de magie van verwachting. Of misschien zit er wel iets. Niet per se een portaal naar Lemurië, maar iets wat we nog niet kunnen meten, nog niet kunnen duiden. Iets wat onze toch zo slimme hersenen even op tilt zet.

Wat is waarheid?
En dat is nou precies wat me zo fascineert aan dit alles. Wat is waarheid eigenlijk? Wie heeft hem in pacht? Degene met wetenschappelijke studies en rationele argumenten? Of die vrouw op Mount Shasta die zweert dat ze een Lemuriër heeft gesproken? Of ben ik het, met mijn nieuwsgierige brein dat beide kanten blijft afwegen?

Misschien is het antwoord wel: geen van ons. Of allemaal tegelijk. Misschien is waarheid geen vast gegeven maar een spectrum, een glijdende schaal waar we allemaal ergens opstaan. En misschien – en dit is mijn persoonlijke ‘complot’ – is het helemaal niet erg om het niet te weten. Om nieuwsgierig te blijven. Om te luisteren, ook naar degenen die we normaal gesproken zouden wegzetten als wappies. Om ergens diep in ons achterhoofd de mogelijkheid open te laten dat we misschien, heel misschien, niet alles al weten.
Want wie weet. Misschien zijn er wel gaten in de wereld die we nog niet hebben ontdekt. En misschien, als onze intenties goed zijn, vinden we ze ooit.

Tot die tijd blijf ik gewoon lekker podcasts luisteren, met mijn creatieve brein dat me vertelt dat de wereld mysterieuzer is dan we denken. En als iemand te laat is? Dan probeer ik voortaan even te ademen voordat ik afscheid neem.