Als kind kon ik verdwijnen. Niet omdat ik ongekende superkrachten bezat, wat beslist heel knap zou zijn geweest, maar omdat de magie van lezen mij in zijn ban hield. Ik las over Appie, die met humor en lef het leven trotseerde, over jonge speurders die mysteries oplosten alsof het niets was en over mythische wezens. Ik dwaalde rond in hun werelden en leerde gaandeweg steeds meer over het leven, mezelf en over anderen. Het waren reizen die mij altijd bij zullen blijven.
De toegang tot die werelden lag verscholen in een boekwinkel in Alkmaar. Klein, tweedehands, met een trap die kraakte en de geur van oud papier, hout en iets dat ik later zou leren herkennen als nostalgie. Ik ging erheen met mijn vader, die altijd eerst een boek opensloeg en vervolgens begon te ruiken alsof het de lekkerste geur ooit betrof. Ik dacht dat hij overdreef, tot ik het zelf begon te doen.

Jaren later liep ik op een dag weer die straat in, zoals ik zo vaak had gedaan, om een bezoek te brengen. De winkel was dicht, de ramen waren geblindeerd. Er hing een briefje op de deur: “Bedankt voor al die jaren.” Met ongeloof staarde ik naar de woorden.
Wat verdwijnt er als een boekhandel sluit? Het zijn niet de boeken. Die zijn nog steeds verkrijgbaar. Sterker nog, met een klik van je muis heb je het boek de volgende dag al in huis. Wat verdwijnt is van een heel andere orde.
In een boekwinkel hoef je niks. Je mag zomaar een boek openslaan, even bladeren en het dan weer terugleggen. Niemand kijkt raar op. Je mag verdwalen in een kaft of verrast worden door een titel die je nooit zou intikken in een zoekbalk. Online weet je wat je zoekt, in een boekwinkel vind je waarvan je niet wist dat je het zocht.

Daarnaast verliezen we de menselijkheid die boekwinkels net dat extra tintje gaven. In een goede boekwinkel kun je praten met iemand die geen algoritme is en die zegt: “Als je van dit houdt, probeer dan dat.” Of: “Ik wil je iets laten lezen waar je zelf nooit op zou komen. Als het toch niets voor jou is, ruil je hem gewoon weer om.” Het zijn geen verkooppraatjes, het is oprechte nieuwsgierigheid en een passie voor verhalen.

We kopen steeds meer online. Ik ben daarop geen uitzondering. Maar daardoor verliezen we het ritueel. Het ging om de tijd nemen om een middag te struinen en het gewicht van een boek in je hand. Of om de onverwachte herinnering die opduikt bij het zien van een omslag die je al jaren niet meer hebt gezien. Boekhandels zijn geen winkels zoals andere winkels. Het is alsof je een wereld binnenstapt vol avonturen die wachten om beleefd te worden. Ieder boek fluistert zachtjes een eigen verhaal.

Inmiddels is bijna veertig procent van de boekhandels gesloten, vooral de kleine winkeltjes.
Het verdwijnen van de boekwinkel wordt niet aangekondigd als een ramp. Er is geen krantenkop. De deuren sluiten voor de laatste keer en dan wordt het stil.
Toch is het een verlies dat doorwerkt. Wat blijft er over als alles efficiënt wordt?
Wat gebeurt er met een generatie die opgroeit zonder ooit een middag in een boekwinkel te zijn verdwaald? Wat gebeurt er met ons, als alle aanbevelingen door algoritmes worden gedaan, gebaseerd op vorige aankopen en populariteit?

In de boekwinkel voelde ik vrijheid. Het was een moment vol verwondering, bladeren, twijfelen en voelen of een boek mij iets wilde zeggen. Die ervaring is niet digitaal te reproduceren. Online draait het volledig om doelgerichtheid en geen moment om het vinden van ware schatten.
Wat me misschien nog het meest raakt, is dat we het zo normaal zijn gaan vinden dat dit soort zaken verdwijnen. We laten het gebeuren. We downloaden gerust nog een e-book of bestellen nog een paperback bij een groot platform. Ook ik ben geen uitzondering met een Kobo Plus abonnement en een e-reader.

Toch mis ik die goede oude tijd. Ik mis de stilte van een boekhandel en de geur van papier en inkt. Ik mis het ritueel van neuzen en kiezen. Ik mis het kleine, maar waardevolle gesprek met een verkoper die geen targets heeft, maar onbewust weet wat de klant nodig heeft. Misschien is dat wat we verliezen, zonder het goed te beseffen: een plek waar je niet gestuurd wordt door marketing. Waar het vinden van een boek voelt als een ontmoeting met een verhaal en met jezelf.
Mensen blijven altijd lezen, daar twijfel ik niet aan. Maar misschien mogen we af en toe terugkeren naar de plekken waar verhalen niet alleen gelezen, maar echt beleefd worden. Waar een boek nog op je wacht in een stoffige, vergeten hoek, precies op het juiste moment. Waar een mens je aankijkt en zegt: “Dit is echt iets voor jou.” Verhalen beginnen niet altijd op bladzijde één. Soms beginnen ze met het openzwaaien van een deur, het kraken van een vloer en iemand die jou en je verlangen naar een goed verhaal ziet, zonder dat je iets hoeft te zeggen.