Er zijn verhalen die je raken en er zijn verhalen die je fundamenteel veranderen. Het verhaal dat advocaat Nadine Imminga (mensenrechten en migratierecht) deelde op LinkedIn over haar eerste jaar in het vreemdelingenrecht behoort tot beide categorieën.
Normaal zou ik als journalist haar woorden hervertellen en samenvatten, maar soms moet je de wijsheid hebben om opzij te stappen. Nadine’s verhaal over Rosa – een vrouw die bescherming zocht in Nederland en botste op de harde realiteit van ons rechtssysteem – is al verteld. Het heeft geen journalistieke bewerking nodig. Het vraagt om gelezen te worden, precies zoals zij het schreef.
Wat volgt is geen artikel, maar een getuigenis. Een verhaal dat vragen stelt waar we als samenleving niet omheen kunnen. Wat betekenen mensenrechten als ze niet voor iedereen gelden? En wie zijn we als land als de menselijke maat verdwijnt uit ons beleid?

Het verhaal van Nadine en Rosa
Het zit er bijna op: Het eerste jaar als advocaat in het Vreemdelingenrecht. Het voelt als twintig jaar! Zeker niet omdat het saai was, want dat was het allesbehalve, maar omdat er zóveel is gebeurd. Als ik terugkijk flitsen beelden van cliënten langs; mensen met hun verhalen. Mensen die elkaar na jaren weer in de armen sloten. Mensen die we goed nieuws mochten brengen. Zelfs twee cliënten die hier beiden alleen kwamen, verliefd op elkaar raakten en binnenkort gaan trouwen! Maar ook het verdriet, de wanhoop, het lange wachten. Hoofdpijn- en buikpijndossiers. En eentje staat voor mij met stip op 1. Ik heb een stukje van haar verhaal al eens verteld op LinkedIn en hoopte een goede afloop te kunnen delen aan het eind van een procedure. Niets is minder waar. Het liep niet goed af en werd het verhaal dat ik niet meer durfde te vertellen. Niet omdat het niet gelukt is, maar omdat ik niet wil schrijven om te shockeren en dit is zo’n heftig verhaal geworden. Terugkijkend op dit jaar wil ik juist haar verhaal vertellen. Ze weet het niet, maar ik zal haar nooit vergeten.

Ik vertelde hier eerder het verhaal van Rosa. Zij kwam Europa in via Letland en werd in detentie geplaatst. Toen ze vrij mocht is ze doorgevlucht. Een vrouw die vastgeketend heeft gezeten aan haar enkels door mensenhandelaren en misbruikt en misbruikt en misbruikt is door mannen die af en aan kwamen. Op haar lichaam zijn de sporen hiervan te zien, onder andere op haar enkels. In Nederland raakte ze in de Dublin-procedure waardoor ze terug zou moeten naar Letland, waar ze dus al die nare dingen had meegemaakt. Rosa had niemand verteld over het misbruik, zelfs haar man niet – of juist haar man niet – uit schaamte en angst. Ze droeg dit dus helemaal alleen. Rosa zou overgedragen worden aan Letland omdat Letland verantwoordelijk zou zijn voor haar bescherming. Die bescherming was vorige keer ook niet heel goed gelukt gezien hetgeen haar overkomen is, en om die reden hebben we op elke juridisch toelaatbare wijze geprobeerd te voorkomen dat ze overgedragen werd. Op het AZC stond de politie haar echter op te wachten. Uit paniek probeerde ze nog weg te komen. Ze hebben haar gegrepen, in een busje gezet, en naar Schiphol gebracht. Als een crimineel. Klaar om het land uit geschopt te worden.

In de Dublin-procedure, de procedure waarin bepaald wordt welk Europees land verantwoordelijk is voor de asielaanvraag van de vreemdeling, zijn termijnen heel erg belangrijk. Als de lidstaat, zoals Nederland hier, de overdrachtstermijn overschrijdt en de asielzoeker niet op tijd overdraagt, wordt Nederland verantwoordelijk voor het asielverzoek van deze persoon, in plaats van het land waarnaar hij of zij overgedragen zou worden. Nederland hanteert een “restrictief toelatingsbeleid”, wat betekent dat Nederland zo weinig mogelijk asielzoekers wil toelaten en dan helpt het wel als er zo weinig mogelijk mensen in de asielprocedure zitten. Nederland heeft er dus belang bij om iemand binnen de termijn over te dragen, zodat wij niet verantwoordelijk zijn voor het asielverzoek, maar een ander Europees land.

Toen we hoorden dat Rosa was opgepakt hebben we zo snel mogelijk haar dossier met zoveel mogelijk bewijsmateriaal met de betreffende overheidsdiensten gedeeld en benoemd dat het in het kader van haar mentale welzijn van cruciaal belang was dat ze haar goed in de gaten zouden houden, haar zouden onderzoeken, en dat met haar trauma’s rekening gehouden diende te worden. We hebben de diensten verzocht het proces op een humane wijze te laten verlopen en er anders voor te kiezen haar niet over te dragen, omdat dit haar op onomkeerbare wijze zou kunnen schaden. Het mocht niet baten.

Wat gebeurt er met een vrouw, waartegen je zegt: ‘Ik breng je terug naar de plek waar je oneindig vaak misbruikt bent?’ Op Schiphol, in het vliegtuig, nam haar trauma het roer over: “Ik kan niet terug daarheen”, zei ze, “ik ga dood”. Maar de sterke arm van Nederland is zoveel sterker dan de twee armpjes van deze kwetsbare, gebroken vrouw. Vanwege haar mogelijke suïcidaliteit ging er een soort verpleegkundige mee, een private dienst, ingehuurd en betaald door de overheid. Zelfs toen Rosa wit wegtrok in het vliegtuig, moest hyperventileren, huilen en schreeuwen, was het volgens de ingehuurde verpleegkundige nog acceptabel om door te gaan met de overdracht. De paniek sloeg bij Rosa toe. In het rapport over de overdracht staat dat Rosa bleef zeggen dat het niet goed met haar ging, dat ze niet wilde en dat ze zo bang was. De twee Nederlandse overheidsmedewerkers sleurden haar daarom het vliegtuig weer uit, hebben haar op haar buik in het busje gedwongen, en hebben haar in een soort pak – een moderne dwangbuis – gezet. In het rapport over de overdracht staat: “Hierbij is geweld toegepast”. Er wordt omschreven dat als “hulpmiddelen” de bodycuff (een soort moderne dwangbuis), de beenband en tie-raps zijn aangebracht. Toen ze uit angst bleef schreeuwen is vervolgens ook een kaakfixatie toegepast. Volgens het rapport is er gebruikgemaakt van een “toegestane geweldsaanwending”.

Mijn maag draaide om bij het lezen. Het geweld. Weer die geketende enkels. Je hoeft geen professional te zijn om te begrijpen dat dat teveel is voor deze getraumatiseerde vrouw. Zij, moeder van kinderen, bescherming vragend in Nederland, werd als de zwaarste crimineel het vliegtuig in gedragen en overgebracht naar Letland. In Letland is ze overgedragen aan ‘de autoriteiten’, en daar weer in detentie geplaatst. Gefeliciteerd Nederland, grondlegger van mensenrechten: weer één minder. Ik vroeg het me al eerder af: wie of wat beschermen we precies hier?

Ik ben zelf heel erg geschrokken van de werkwijze van de Nederlandse staat in deze. Waarom moest dit op zo’n inhumane, brute manier? Ik begrijp dat je een taak uitvoert, maar nogmaals: deze kwetsbare, bange, getraumatiseerde vrouw is door twee medewerkers op haar buik gelegd, vastgeketend, in het vliegtuig gedwongen, en overgebracht naar een land waar haar zoveel leed is toegebracht. Op de website van de rijksoverheid over “mensenrechten in Nederland” staat dat mensenrechten voor ieder mens gelden. Ik heb dat ook altijd zo geloofd en was trots op de rol en positie van Nederland als het om mensenrechten gaat. Dit kon ik daar maar niet mee rijmen. Nu voelde ik schaamte en een soort fundamentele verwarring over de betekenis van mensenrechten in Nederland, mijn thuisland. Waar ik geboren en opgevoed ben en rechten gestudeerd heb. Los van de politieke keuze van het restrictieve toelatingsbeleid en wat je daar ook van vindt, is er toch altijd een ondergrens van menselijke waardigheid waar we nooit – maar dan ook nooit – doorheen mogen zakken?

Vanwege mijn sterke verbolgenheid over deze zaak mocht ik meewerken aan een klacht over de werkwijze van de overheidsmedewerkers in het vliegtuig in deze. Niets is zo helend, als dat nare gevoel van machteloosheid om te kunnen zetten naar “iets doen”. Enerzijds om Rosa nog enig recht te kunnen doen, anderzijds om een sterk signaal af te geven over deze inhumane werkwijze en dat we dat in dit land niet mogen toestaan. Ik kwam erachter dat we dit in Nederland dus prima toestaan. Op de website van de betreffende dienst las ik, dat vreemdelingen op humane wijze overgedragen worden. Dat stond echt haaks op deze ervaring. Ik verdiepte me in de protocollen die gelden bij dergelijke uitzettingen. Wij hebben betoogd dat deze wijze van geweldsmisbruik a) niet toegestaan was omdat het haar onomkeerbaar leed zou berokkenen en b) niet proportioneel was, omdat er te zware (gewelds)middelen zijn gebruikt.

Tijdens de hoorzitting van de klachtencommissie werd het me al snel duidelijk hoe er over de zaak gedacht werd. Over het (gewelds)protocol kun je van mening verschillen en of, en wanneer, je dit moet uitvoeren ook. Naar ons verhaal over de fysieke en mentale toestand van Rosa werd niet echt geluisterd, naar mijn idee. Er werd vooral aan het begin benadrukt dat het wel heel zwaar was voor de medewerkers dat ze op hun werkwijze werden aangesproken, en daarmee was de toon gezet. De uiteindelijke beslissing op de klacht kwam dan ook niet geheel als een verrassing: De klachtencommissie vond het gebruikte geweld wel toelaatbaar, want ook de door henzelf ingehuurde verpleegkundige had dat verklaard.
En daarmee is de kous af. Rosa verloren we uit beeld.

Na een jaar als advocaat in deze dynamische sector, brengt dit me tot het volgende. Bovenstaande werkwijze lijkt te worden verantwoord door het “belang” van de staat iemand te kunnen uitzetten, ook als iemand zich verzet. Als mensenrechten in Nederland voor iedereen gelden, waarom dan niet voor vluchtelingen? Na het Toeslagenschandaal schreeuwt iedereen te pas en te onpas om de menselijke maat, maar van die menselijke maat is in het hele debat over asiel maar weinig te bekennen. De focus ligt nu zo op ‘zo weinig mogelijk vluchtelingen’, terwijl we al lang uit actuele cijfers weten dat er zoveel niet zijn, maar populisten maken ons wijs dat ‘dit is wat Nederland wil’. Volgens mij wil Nederland vooral een oplossing voor het woningtekort zodat starters weer 25 zijn in plaats van 35, kraamzorg voor iedereen, en snel geholpen worden in ziekenhuizen. Dit heeft allemaal niets te maken met vluchtelingen. Zoveel macht hebben ze toch niet over ons. Waarom laten we ons die angst zo makkelijk aanpraten? Wat hebben wij ons massaal snel van ons stuk laten brengen, door politici met ongefundeerde uitspraken. Ons beleid en zelfs onze nieuwe wetten worden nu gestoeld op onzin, aannames en speculaties. Daar word ik pas bang van. Vooral als die humane ondergrens vervaagt, wat hebben we dan nog over?
Kom op Nederland. Wij zijn sterker en slimmer dan dit. Laten we gaan staan voor wat wij, onze ouders en grootouders gebouwd hebben. Laat je niet zo bang maken. In dit land is ons woord iets waard: wij beloven mensenrechten te waarborgen, dat is de ondergrens, en die geldt voor iedereen. Punt.

Dit verhaal werd oorspronkelijk geplaatst op LinkedIn door advocaat Nadine Imminga. Zij heeft toestemming gegeven voor publicatie op deze website.