Het nieuws van 2024 werd gedomineerd door meerdere gebeurtenissen die indruk hebben gemaakt. Zo ook de veelbesproken demonstraties en acties van Extinction Rebellion (XR). Of het nu ging om het blokkeren van snelwegen, de acties bij het Rijksmuseum en ING of de sluizen van IJmuiden, de meningen over deze demonstraties vlogen over en weer. Kritiek en lof wisselden elkaar constant af, waarbij weinig meer werd gesproken over de reden waarom er actie wordt gevoerd. Wat je er ook van vindt, met 126 aankomende evenementen zijn de leden van XR nog lang niet klaar met hun stem te laten horen. Wereldwijd hebben honderdduizenden mensen zich aangesloten bij deze actiegroep, die zich ernstig zorgen maakt over de gevolgen van de klimaat- en ecologische crisis. Een van deze mensen is Jiska Bours. De echte mensen ging met haar in gesprek over haar beweegredenen om zich aan te sluiten bij XR, wat zij allemaal heeft meegemaakt en welke impact zij hoopt te maken.

Jiska werkt als ambtenaar voor de gemeente Amsterdam en in haar vrije tijd zet zij zich in voor XR.
“Ik ben actief in de XR-groep in mijn woonplaats Castricum. Ik zocht een initiatief om me bij aan te sluiten omdat het onderwerp me behoorlijk aan het hart ging. XR leek me sympathiek en toen bleek een collega en tevens buurman daar heel actief in te zijn, ook landelijk. Ongeveer vijf jaar geleden hadden we daar een gesprek over. Door persoonlijke omstandigheden kon ik toen niet meedoen, maar ik heb toen gezegd dat ik hem, zodra ik in rustiger vaarwater terecht zou komen, zou komen helpen.
Twee jaar later was het zover. Ik ben begonnen met het klimaatalarm. We doen dan een zogenaamde die-in waarbij we voor dood op de grond gaan liggen zodra het luchtalarm de eerste maandag van de maand afgaat. We spreken een statement uit via een megafoon, roepen de gemeente op de klimaatnoodtoestand uit te roepen en hebben spandoeken mee.
Later ben ik meegegaan naar Alkmaar voor een actie bij een ING-kantoor en in Castricum bij het gemeentehuis, en daarna ben ik de A12 opgegaan. Daar heb ik inmiddels vaak gestaan. Ik doe niet heel fanatiek mee aan alle acties van XR. Dat heeft niet te maken met dat ik niet wil, maar ik loop vaak achter de feiten aan. Een andere reden is dat ik twee dochters thuis heb en nog een beetje voorzichtig ben met acties, omdat ik in de avond thuis wil zijn. Bij de A12 kan dat prima, omdat je niet meer mee wordt genomen naar het bureau. Dat gaat misschien wel weer veranderen, maar sinds anderhalf jaar worden we met een bus buiten Den Haag gebracht en dan kunnen we weer naar huis. Mijn dochters zijn weliswaar al ouder, ze zijn zelfstandig, maar ik vind het niet prettig om ze lang in onzekerheid te laten. Een derde reden is dat ik ambtenaar ben en alleen aan acties wil meedoen die daarmee goed verenigbaar zijn.”

De activisten van XR zijn zeer uiteenlopende mensen, maar ze hebben één ding gemeen: ze willen dat er iets verandert. Jiska voelt deze drang van jongs af aan.
“De reden dat ik actief ben geworden is natuurlijk de zorg om het klimaat en het milieu. Daar maakte ik me al zorgen over toen ik een tiener was. Mijn lievelings t-shirt was van Greenpeace met de tekst ‘No time to waste’. Ik kreeg toen al buikpijn van wat er allemaal misging met onze natuurlijke leefomgeving. Ik heb mezelf jarenlang op mijn eigen manier ingezet, door beter met de natuur en het milieu om te gaan en zelf te proberen minder bij te dragen aan de klimaatverandering.
Ondertussen ging het leven verder. Ik kreeg een gezin, en ineens was het dertig jaar later en realiseerde ik me: er is niets veranderd. Er waren allemaal plannen gemaakt, overeenkomsten en akkoorden gesloten, er waren gesprekken gevoerd, nationaal en internationaal, waardoor je denkt dat het wel goed gaat, maar elk jaar blijkt weer dat er eigenlijk helemaal niets gebeurt. Daarom ben ik actief geworden. Daarvoor was ik achter de schermen actief voor de lokale SP. Vanwege de strijd voor behoud van sociale voorzieningen, maar ook omdat ik denk dat solidariteit en het organiseren van mensen nodig is voor de groene zaak. Uiteindelijk paste die partij niet zo goed bij mij en ben ik nu licht actief bij de lokale GroenLinks-afdeling, onder andere met het oog op het klimaat en natuurbescherming.”

Voor Jiska en vele anderen is het duidelijk: de noodklok luidt, de tijd dringt. Hoe gefrustreerd raakt ze van de weinige vooruitgang?
“Ik kan er moedeloos van worden. Verdrietig, boos en in de war. Soms word je gelukkig opgeslokt door dagelijkse beslommeringen. Dan vergeet je even dat er grotere dingen aan de hand zijn, want het gewone leven vraagt ook aandacht. Ik ben niet alleen aangesloten omdat ik lawaai wil maken, maar ook omdat ik wil laten zien dat we nu nog wat kunnen doen. We hebben nu nog een stabiel bestuur, een functionerende samenleving, we hebben geld. Laten we onze luxepositie inzetten en nu het goede doen voor onszelf en de rest van de wereld.
De andere reden dat ik me heb aangesloten, is omdat het louterend werkt om samen iets te doen. Het helpt om samen actie te voeren. Het geeft een fijn gevoel omdat je tenminste iets doet en niet bij de pakken neer zit. En het schept vertrouwen in de mensheid als je ziet dat je niet alleen bent en jezelf omringt met aardige en goedwillende mensen. Nu we niet alleen een klimaatcrisis meer hebben, maar ook tegenover elkaar zijn komen te staan in Nederland, werkt het heel bemoedigend om dit samen te doen. Ook daar krijg ik namelijk buikpijn van. Het verspreiden van desinformatie en het beoefenen van zondebokpolitiek is iets om verdrietig van te worden. Met gelijkgestemden samen zijn brengt dan troost en helpt om de moed erin te houden.”

Naast de acties en het samenzijn, ben ik benieuwd naar de resultaten die tot nu toe behaald zijn.
“XR heeft behoorlijk wat op de agenda gezet, samen met partijen zoals Greenpeace en Urgenda. Allemaal organisaties met een andere handelingswijze maar met uiteindelijk hetzelfde doel. Ze zijn nodig om gezamenlijk tot stappen te komen. De A12-blokkades hebben in Nederland bijgedragen aan de bewustwording dat er zoiets bestaat als fossiele subsidies. Veel mensen wisten dat niet, maar het gaat om 46 miljard euro aan onder meer belastingvoordelen die grote bedrijven krijgen voor het gebruik of de productie van fossiele brandstoffen en grondstoffen. Het begint tot iedereen door te dringen hoe absurd dat is. Inmiddels is driekwart van de Nederlanders voor het afschaffen ervan. Dat geld kun je als overheid beter steken in belastingvoordelen voor de groene economie of het investeren daarin. Het gaat inmiddels de goede kant op met investeringen in duurzame projecten, bijvoorbeeld door de financiële sector, maar we zijn er nog lang niet. De overheid moet hierin het goede voorbeeld geven en voorop lopen.
In 2023 hebben we heel wat keren op de A12 gestaan, ook dagen achter elkaar, en aan het einde heeft minister Jetten beloofd dat hij met de kerst met een plan zou komen. Wij zijn toen gestopt met de blokkades. We waren ermee begonnen omdat er in 2009 al een belofte van meerdere landen op tafel lag dat ze zouden stoppen met deze subsidies, maar dat is toen niet gebeurd. Nu hadden we hoop, maar dat is uiteindelijk een beetje een slappe hap geworden. Het concrete plan van Jetten bleek meer een intentieverklaring. Die hadden we al. Inmiddels hebben we een nieuw kabinet en lijken we zelfs weer stappen terug te zetten. Ik ben daarom blij met iedereen die van zich laat horen en zich inzet voor de goede zaak. Kleine lichtpuntjes.”

Op de acties van XR komt vanuit een deel van de maatschappij toch commentaar. Zo zijn er veel vooroordelen over de mensen die er staan en roept het soms ergernissen op. Ik ben daarom benieuwd of Jiska weleens bang is tijdens acties en bepaalde dingen aan zich voorbij laat gaan om deze reden.
“Daar komt af en toe angst bij kijken. De situatie is altijd afwisselend, zoals ook de dagen dat we achter elkaar op de A12 stonden. Daar was een keer een helft van de rijweg open en wij zaten in de tunnelbak. Er kwam toen op een haar na een vol flesje water tegen mijn hoofd dat uit een rijdende auto werd gegooid. Mijn geluk was dat ik net bukte om iets te pakken, anders had ik daar denk ik een hersenschudding aan over gehouden, zo hard kwam dat flesje terecht.
Een andere keer kwam er een auto door de blokkade heen. Gelukkig zagen we het op tijd en konden we elkaar waarschuwen. Maar hij had maar een slinger aan zijn stuur hoeven geven en dan had het heel anders af kunnen lopen. Dat vind ik wel spannende situaties.
Ik kan helemaal niet tegen agressie of opgefokte mensen. Ik word daar heel onrustig van en ben daardoor toch wat snel gespannen bij acties. Maar tot nu toe blijft het, op deze twee incidenten na, bij eieren gooien, schelden of flauw doen. Zoals dat mensen bij het Klimaatalarm over ons spandoek heen lopen of me uitschelden in mijn oor als ze langs me lopen. Of de keer dat wij voor dood lagen en iemand met een scooter op de standaard vlak naast ons expres gas ging geven zodat wij in de uitlaatgassen lagen.
Ik ben daarom vooral gespannen, niet per se bang. Ik heb ook geen reden om echt bang te zijn, want ik heb verder weinig meegemaakt bij acties. Maar ik zit dan ook nooit in de frontlinie. Je hebt mensen die ervoor zorgen dat acties door kunnen gaan door het verkeer stil te zetten of bijvoorbeeld op het zebrapad gaan zitten, maar dat doe ik zelf niet. Ook zorgen we niet voor echt grote hinder. Bij blokkades is de omrijroute maar vijf minuten langer, ziekenhuizen blijven gewoon bereikbaar en als we gevels en stoepen bekladden is dat altijd met afwasbare krijt. Ik denk dat je zelden een meer geweldloze en liefdevolle beweging dan XR treft.”

Een ambtenaar van de gemeente zijn en tegelijk activist voor XR. Is dat eigenlijk wel te combineren?
“Dat is soms best lastig met elkaar te verenigen. Vanuit mijn rol als ambtenaar in Amsterdam, zou ik daarom niet snel meedoen aan de hardere acties op het randje van het demonstratierecht.
Ik denk bij elke actie: vind ik dit geoorloofd? Hekken openknippen op Schiphol om je vast te ketenen aan een privévliegtuig zou ik zelf niet snel doen. Maar dat betekent niet dat ik de acties niet begrijp. Bij ons thuis werden actievoerders die zich vastketenden overigens niet gewaardeerd, ik ben er dus niet mee opgegroeid. Sterker nog, deze manier van actievoeren werd veroordeeld onder het mom dat je gewoon in gesprek kan gaan. Maar ook toen begreep ik dat niet iedereen aan tafel wordt uitgenodigd en dat sommige mensen voelen dat ze de straat op moeten of dat actie soms nodig is om vooruitgang te realiseren. Al was ik het niet altijd met de methodes en de doelen eens, ik heb altijd respect gehad voor mensen die hun nek uit durven te steken en de straat opgaan voor waar ze in geloven. Mits het geweldloos gaat en je anderen geen persoonlijke schade toebrengt. Dat blijft voor mij een absolute voorwaarde.”

En nu doet Jiska het zelf. Hoe voelt dat?
“Mensen denken vaak dat het een soort schoolreisje is, maar dat is het niet. Ik vind het vaak helemaal niet leuk. Ik wil mijn vrije tijd eigenlijk niet aan een A12 schenken. Het is soms koud en nat. Alleen als je mazzel hebt, is het een feestje, maar over het algemeen is het dat niet. Het gesprek gaat intussen veel te veel over de demonstratie zelf en veel te weinig over waarom we dit doen. Er wordt al 50 jaar gesproken over de schade die berokkend wordt aan onze natuurlijke leefomgeving. We zien inmiddels dagelijks de gevolgen. Er is wereldwijd wetenschappelijke consensus. Maar liefst 97 procent van de klimaatwetenschappers is het erover eens dat klimaatverandering onze leefomgeving in een hoog tempo vernietigt. Er is ook breed draagvlak onder burgers voor klimaatmaatregelen en toch blijft de politiek achter. Ons huidige kabinet zet zelfs nog wat stappen terug.
De mensen die ons nu besturen, ook het bedrijfsleven, verzaken in hun plicht ten opzichte van onze veiligheid en beschermen ons niet tegen wat gaat komen. Ik wil niet klinken als een onheilsprofeet, maar ik moet wel. Ik zie dagelijks voor me hoe het mis kan gaan. Een heleboel dingen die voor ons vanzelfsprekend zijn geworden, zoals water uit de kraan, een droog huis, de verwarming die het doet, geen chaos op straat en maatschappelijke rust, worden bedreigd. Ik ben me er ontzettend van bewust hoe breekbaar en kwetsbaar dit is met de dreigende klimaat- en ecologische crisis. Daarom staan we, sta ik, op straat.”

Een ander veelgehoord commentaar is dat de duurzame maatregelen waar XR voor strijdt niet realistisch zouden zijn.
“Het woord ‘realistisch’ wordt vaak gebruikt om klimaatactivisten als naïef weg te zetten. We zijn niet realistisch, we snappen niet wat er echt nodig is. Terwijl ik denk: wat is realistisch? Wij mensen kunnen ons leven nu vormgeven, de samenleving zo inrichten als we zelf willen. Maar we laten ons daarbij nu leiden door een kortzichtig rendementsdenken, waarbij dat rendement wordt uitgedrukt in geld en economische belangen op de korte termijn, in plaats van rendement in andere vormen, op de lange termijn. De leefbaarheid van onze aarde en het behoud van onze natuurlijke leefomgeving lijkt me bijvoorbeeld nogal een nastrevenswaardig rendement. Want de gevolgen van het verlies daarvan zijn desastreus. Daarnaast wordt een valse tegenstelling gecreëerd: het is óf behoud van onze natuurlijke leefomgeving óf de economie. Maar je kunt die twee zaken helemaal niet tegenover elkaar zetten. Zonder behoud van onze natuurlijke leefomgeving is er geen economie. Maar binnen een functionerende natuurlijke leefomgeving kun je wel een andere economie vormgeven. Beide ideeën komen samen in wat veel economen en financieel deskundigen zeggen, namelijk dat het allang lonend is om in een duurzame, groene economie te investeren. Soms levert het zelfs meer op dan investeren in fossiel. Dus ik vind ons in dat opzicht heel realistisch.
Maar het kan zijn dat we op een andere manier niet realistisch zijn, en dat is met het oog op de tijd die we nog hebben. Het kan allemaal praktisch wel haalbaar zijn en genoeg opleveren, maar het kan zijn dat het te laat is. Ik ben soms bang dat we al een point of no return voorbij zijn, dat we het niet meer gaan redden vanwege alle vertragende tactieken. Mensen, bedrijven en overheden die niet meewillen. Daarom ben ik ook zo bezig met hoe de wereld er over tien, twintig jaar uit gaat zien. Wat gaan mijn kinderen allemaal meemaken? Wij hebben het nu nog goed. In andere delen van de wereld hebben ze het nu al veel zwaarder door alle gevolgen. Ik ben me daar elke dag bewust van. Ik heb het soms al een beetje opgegeven, waardoor ik nog veel meer dan voorheen bezig ben met contact met mensen, met mijn eigen ontwikkeling. En met mooie dingen doen, zoals naar het theater gaan, naar muziek luisteren en goede boeken lezen. Ik probeer zoveel mogelijk mooie dingen te doen, nu het nog kan.”

Aankomende zaterdag (11 januari 2025) is XR weer te vinden op de A12. Nieuwe rebellen zijn hierbij welkom.
Meer weten over Extinction Rebellion en de komende acties? Ga dan naar de site: https://extinctionrebellion.nl/